เชื้อรา ภัยร้ายใกล้ตัว ที่เกิดจากความชื้น

เชื้อรา ภัยเงียบจากความชื้นเชื้อรา!!

บทความในฉบับนี้ผมจึงขออนุญาตบอกกล่าวเรื่องราวที่คิดว่าน่าจะเป็นเรื่องใกล้ตัวของทุกท่านตามสถานการณ์ปัจจุบัน แต่ก็น้อยคนที่จะทราบถึงภัยร้ายในระยะยาวของมัน ก็ไม่ใช่ความผิดใครหรอกครับเพราะ ก็ไม่ค่อยจะมีใครให้ข้อมูลกับเรามากนัก นอกเสียจากสมาชิกในบ้านของท่านมีปัญหาเรื่องภูมิแพ้ หรือไม่ก็คุณแม่ลูกอ่อนที่อาจจะกังวลเรื่องสุขภาพของลูกน้อย เลยไปขอคำปรึกษากุมารแพทย์ประจำตัวของท่าน เอาเป็นว่าผมขอเป็นสื่อกลางในการนำข้อมูลสำคัญที่เกี่ยวกับเจ้าเชื้อรานี้มาเล่าสู่กันฟัง…และสำหรับท่านที่ยังไม่ได้อ่านบทความเกี่ยวกับความชื้นสะสมในอาคาร ซึ่งต้นเหตุหนึ่งของการเกิดเชื้อรา

เชื้อราเส้นสาย (mold) คืออะไร?

หากท่านมองไปตามกำแพงหรือผนังที่เปียกชื้นเป็นเวลานานจะเห็นรอยสีเขียวบ้าง สีแดงบ้าง เต็มไปหมด นั้นแหละครับเราเรียกว่า เชื้อราเส้นสาย เอ๊ะ!แต่ไม่เห็นจะเป็นเส้นๆเลยมีแต่เกาะกันหนาเป็นพรมปูเต็มไปหมด… จริงๆแล้วเชื้อรานั้นมีขนาดเล็กมากประมาณ 10 ไมครอน เมื่ออยู่ตัวเดียวเรามองด้วยตาเปล่าไม่เห็นหรอกครับแต่ถ้ามันขยายอาณาจักรจนมีขนาดมากพอเราก็จะเห็นด้วยตาเปล่าได้ มากกว่านี้ครับ เชื้อราเส้นสายนี้ยังสามารถเกิดขึ้นภายในบ้านก็ได้นะครับ ท่านลองไปสำรวจตู้เย็นของท่านดูมันมักจะก่อตัวตามรอยยางขอบประตูของตู้เย็น หรือไม่ก็ตามห้องน้ำที่ไม่มีการระบายความชื้นออกอย่างเหมาะสม

เชื้อราเส้นสายแพร่ขยายพันธุ์ได้อย่างไร?

อันนี้พูดง่ายๆว่ามันมีการสืบพันธุ์อย่างมนุษย์เราหรือไม่ คำตอบคือใช่และไม่ใช่ เพราะการแพร่ขยายพันธุ์จะเป็นทั้งแบบมีเพศและไม่มีเพศครับ แต่ผมขอนำเสนอแบบที่ไม่มีเพศเพราะจะเกี่ยวข้องกับหัวข้อที่กล่าวถึงต่อไป.. การแพร่ขยายพันธุ์แบบไม่มีเพศนั้น เชื้อราจะสร้างเซลสปอร์เล็ก (microscopic cell) ปลิวลอยไปในอากาศเพื่อหาแหล่งเจริญเติบโตใหม่ ด้วยเหตุนี้เองที่เกือบทุกท่านรวมทั้งผมด้วยเคยมีโอกาสได้รับเกียรติในการสูดดมสปอร์ของเชื้อราเข้าไปแล้วทั้งสิ้น คราวนี้เราก็อยากจะรู้ว่าแล้วอาหารอันโอชะของเชื้อรานี้มีอะไรบ้าง คำตอบคือ คาร์บอน ไนโตรเจน สารอินทรีย์ซึ่งจะมีสารไฮโดรคาร์บอนประกอบอยู่ นอกจากนี้เชื้อรายังต้องการสภาพแวดล้อมที่อุ่นและชื้น (เหมาะกับประเทศไทยมาก) เพื่อการย่อยสลายสารอาหารและเจริญเติบโต

กลุ่มคนที่เสี่ยงต่อเชื้อราเส้นสาย

โดยส่วนใหญ่พวกเราจะไม่มีปฏิกิริยาตอบสนองต่อเชื้อราเส้นสายนี้มาหนัก ยกเว้นกลุ่มที่มีอาการภูมิแพ้ต่อฝุ่นก็จะเป็นกลุ่มเสี่ยงมากสุด อาการที่อาจจะพบอีกอาการหนึ่งคือจะเป็นผื่นคันตามผิวหนังและมีอาการไข้เหมือนเป็นหวัด ในบางกรณีเชื้อรานี้อาจกระตุ้นอาการโรคหืดหอบ และอาการหายใจติดขัด… อย่างไรก็ตาม อาการเหล่านี้ไม่ถาวรครับ หากท่านกำจัดต้นเหตุของปัญหาคือเชื้อราเหล่านี้ออกไปจากบริเวณ อาการเหล่านี้ก็จะหายไปเองครับ คราวนี้เรามาดูรายการกลุ่มผู้มีความเสี่ยงต่อสปอร์เชื้อราเส้นสายนี้ครับ อันประกอบด้วย

• เด็กแรกเกิด หรือ เด็กเล็ก (Infants and children)
• ผู้สูงอายุ (Elderly people)
• คุณแม่ที่กำลังตั้งครรภ์ (Pregnant women)
• ผู้ที่มีปัญหาโรคภูมิแพ้ หอบหืด หรือ หายใจติดขัด (Individuals with respiratory conditions or allergies andasthma)
• ผู้ที่มีปัญหาด้านระบบภูมิคุ้มกันในร่างกาย (ผู้ป่วยที่กำลังทำเคมีบำบัด, ผู้ที่กำลังปลูกถ่ายเนื้อเยื่อและกระดูก, ผู้ป่วย
โรคเอดส์)
บุคคลในกลุ่มเหล่านี้ หากตรวจพบว่าบริเวณที่อยู่อาศัยของท่านกำลังมีปัญหาเชื้อราและความชื้น ขอแนะนำให้ท่านรีบพบและขอคำปรึกษาแพทย์เพื่อยืนยันและคำเตือนด้านการแพทย์โดยด่วนครับ

เชื้อราเป็นพิษหรือไม่?

คำตอบคือใช่ และ ไม่ใช่ ขึ้นกับสายพันธุ์ของเชื้อรานั้นๆครับ เชื้อราที่เป็นประโยชน์กับมนุษย์เราก็มีเยอะนะครับ อย่างน้อยๆก็เห็ดนางฟ้าที่ผมชอบในต้มยำกุ้ง (หิวอีกแล้ว!)…สำหรับเชื้อราที่เป็นพิษจะผลิตสารที่เรียกว่า Mycotoxin ซึ่งสามารถลอยไปในอากาศได้ อย่างไรก็ตามผลกระทบด้านสุขภาพในการสูดดมสาร Mycotoxin เข้าไปนั้นยังไม่ได้รับการยืนยันด้านการแพทย์อย่างแน่ชัด แต่ถ้าเป็นการรับประทานอาหารที่มีสารพิษตัวนี้อยู่ก็จะเป็นอีกกรณีหนึ่งครับ ซึ่งบางรายอาจเกิดอาหารท้องเสียได้

เชื้อราดำคืออะไร?

เป็นเชื้อรา (Stachybotrys Chatarum) ที่พบบ่อยหลังจากเกิดน้ำท่วมขังในบริเวณดังกล่าว ส่วนโทษของมันก็จะเหมือนกับสายพันธุ์อื่นที่ผมอธิบายไปแล้วคือยังไม่มีการสรุปทางวิทยาศาสตร์อย่างแน่ชัด แต่ที่แน่ๆคือ มันจะก่อให้เกิดการแพ้หรือระคายเคืองกับกลุ่มคนบางประเภทซึ่งจะอธิบายกันต่อไปครับ

ทำไมเราจึงต้องให้ความสนใจในเรื่องเชื้อราเส้นสายนี้?

หากเชื้อราเส้นสายนี้ขึ้นภายในบริเวณบ้านเพียงเล็กน้อยก็ไม่มีปัญหาเยอะครับ แต่ถ้าจะให้แนะนำก็คือ เราไม่ควรให้มันเกิดขึ้นเลยจะดีที่สุดเพราะจะนำมาซึ่งปัญหาต่างๆในอนาคต โดยเฉพาะหากมีการลุกลามมากขึ้นๆก็จะส่งผลเสียดังนี้คือ กลิ่นที่เหม็นอับ…ผมเชื่อว่าหลายท่านคุ้นเคยกับกลิ่นอับของเฟอร์นิเจอร์ไม้มาก่อน นั้นแหละครับคือสัญญาณบ่งบอกแล้วว่าท่านกำลังมีปัญหาคาใจกับคุณเชื้อราเข้าแล้ว ปัญหาที่รุนแรงขึ้นคือ หากท่านมีเด็กเล็กหรือผู้มีปัญหาด้านการหายใจหรือภูมิคุ้มกันผิดปกติอาศัยอยู่ด้วยแล้ว อันนี้ต้องรีบแก้ไขปัญหาอย่างเร่งด่วนครับ รุนแรงขึ้นมาอีกคือเชื้อราเหล่านี้หากสะสมอยู่บนผนังบ้านเป็นเวลานานจะทำให้เกิดความเสียหายต่อโครงสร้างของบ้านและอาคารได้

แล้วเราจะป้องกันไม่ให้เชื้อราเส้นสายเจริญเติบโตได้อย่างไร?

          การควบคุมระดับความชื้นภายในบ้านคือกุญแจสำคัญในการป้องกันและหยุดการเจริญเติบโตของเชื้อราครับ โดยต้องสังเกตว่าบริเวณใดที่มีโอกาสเสี่ยงต่อความชื้นมากและพยายามทำบริเวณดังกล่าวให้สะอาดและแห้งอยู่ตลอดเวลา อีกประการหนึ่งคือการใช้พัดลมและท่อระบายอากาศไปสู่ภายนอกบ้าน โดยเฉพาะในห้องน้ำ ห้องครัว และ บริเวณที่ติดตั้งเครื่องซักและอบผ้า เครื่องอบผ้าต้องมีการต่อท่อระบายอากาศออกภายนอกบ้าน นอกจากนี้จะต้องสำรวจรอยรั่วตามท่อประปาในบ้านและรีบดำเนินการซ่อมแซมโดยเร็ว ในกรณีที่บ้านได้รับความเสียหายจากปัญหาน้ำท่วมนั้น ยิ่งต้องให้ความสำคัญเป็นเร่งด่วนในการระบายน้ำออกจากบ้านให้หมดโดยเร็ว จากนั้นเร่งทำความสะอาดบ้าน และทำทั่วทุกบริเวณให้แห้งเร็วที่สุด… ข้อเท็จจริงครับคือ เชื้อราเหล่านี้จะสมารถเจริญเติบโต และขยายอาณาจักรได้ภายใน 24-48 ชั่วโมงหากภายในบ้านยังมีความชื้นที่มากพอ อีกวิธีที่นิยมใช้ในต่างประเทศคือการลดความชื้นโดยใช้อุปกรณ์ดูดความชื้น โดยเฉพาะซึ่งสามารถเร่งการลดความชื้นในบ้านได้เร็วขึ้นหลายเท่าตัว โดยเฉพาะประเทศไทยนั้นมีสภาพอากาศร้อนชื้น การปล่อยให้บ้านแห้งเองจะเป็นไปด้วยความลำบากดังนั้นขอแนะนำเพิ่มเติมว่า อาจจะเปิดหน้าต่างและประตูเพื่อให้อากาศระบายมากที่สุดก็จะช่วยได้ครับ

แล้วเชื้อราเส้นสายในบ้านเกิดจากไหน?

ส่วนใหญ่จะลอยมาจากภายนอกบ้านครับ เพราะเราต้องเปิดทั้งหน้าต่าง ประตูกันทุกวัน บ้างก็ลอยไปแปะอยู่กับพรม บ้างก็ไปตั้งรกรากในห้องครัว หรือไม่ก็ลอยไปยู่ในห้องน้ำ แล้วแต่ความสะดวก คราวนี้หากความชื้นในบริเวณดังกล่าวพอเหมาะพอดีโดยเฉพาะเมื่อมีร่องรอยของน้ำท่วมขังและ รวมถึงได้รับสารอาหารที่ถูกปากอาณาจักรเชื้อราก็จะเกิดขึ้นทันที สาเหตุประการหลักของความชื้นภายในบ้านได้แก่ น้ำท่วมขัง, ความชื้นสะสมตามผนังกำแพงบ้าน, รอยรั่วซึมตามหลังคาหรือท่อน้ำ, กิจกรรมการประกอบอาหาร, การอาบน้ำชำระล้างกาย… อ้าว! ส่วนใหญ่เป็นกิจกรรมประจำวันของเราทั้งนั้นนี้..ใช่ครับ เราเองแหละครับที่ช่วยคุณเชื้อราได้รับความชื้นดังกล่าว

( ยกเว้นน้ำท่วมนะครับ! เพราะเค้ามาเองโดยไม่ได้รับเชิญ! ) “ แล้วที่นี้จะเอายังไงกับชีวิตดี ห้ามประกอบอาหาร! ห้ามอาบน้ำ! ร้ายแรงสุดคือห้ามเปิดประตู หน้าต่าง!”

หากได้กลิ่นอับในบริเวณบ้านจะทำอย่างไร?

ขั้นแรกต้องรีบตรวจหาแหล่งกำเนิดความชื้นและกำจัดให้หายไปโดยเร็ว หากปัญหาไม่รุนแรงและยังไม่เกิดความเสียหายเราก็สามารถหาน้ำยาทำความสะอาดเชื้อรา โดยเฉพาะทางมาชำระล้างและกำจัดสปอร์ของเชื้อราออกไปให้หมด…แต่หากเกิดความเสียหายต่อบริเวณนั้นหรือกับอุปกรณ์ เช่น ฝ้าเพดานยิปซั่ม หรือเฟอร์นิเจอร์ไม้ เป็นต้น เราก็ควรเปลี่ยนโดยทันที… หากไม่ปรากฏร่องรอยของเชื้อราแต่ยังมีกลิ่นอับเหม็นในพื้นที่… เดาได้ทันที่ครับว่าตอนนี้อาณาจักรเชื้อราได้แอบไปสร้างเมืองใต้พรมเช็ดเท้า พรมปูพื้น ใต้พื้นปาร์เก้ หรือไม่ก็ด้านหลังของชุดเฟอร์นิเจอร์ที่ตั้งไว้ติดกับผนังกำแพง.. ขอแนะนำให้ท่านรื้อสิ่งเหล่านี้ออกมาดูโดยด่วนครับ เพราะหากปล่อยไปเกิน 48 ชั่วโมง อาณาจักรเชื้อราจะปรากฏรูปลักษณ์ให้ท่านได้ชื่นชมในผลงานทันที

ข้อแนะนำสุดท้าย

ในขณะที่ท่านเข้าตรวจสอบหรือทำความสะอาดเชื้อราตามผนังกำแพงหรือเฟอร์นิเจอร์ภายในบ้าน ท่านควรสวมใส่อุปกรณ์ป้องกันด้วยครับ เช่น ถุงมือยาง หน้ากากป้องกันหน้า และสวมเสื้อแขนยาว เป็นต้น… หากปัญหามันใหญ่และลุกลามไปมาก ผมแนะนำให้ติดต่อมืออาชีพเข้าไปตรวจสอบแทนท่านจะดีที่สุดครับ สุดท้ายของสุดท้ายครับ… เกี่ยวกับน้ำยาในการทำความสะอาด ส่วนใหญ่บ้านเราจะนิยมใช้น้ำยาล้างห้องน้ำทั่วไปหรือไม่ก็ผงซักฟอก ผมขอบอกว่ามันได้ผลระดับหนึ่งเพราะน้ำยาเหล่านี้ไม่ได้ถูกออกแบบมากำจัดเชื้อราโดยเฉพาะเป็นเพียงการขจัดคราบสกปรกเท่านั้น อีกอย่างอาจทำให้ผนังท่านสีรอกออกมาได้… เพราะฉะนั้น ขอให้ท่านศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับเรื่องนี้ซักนิดหนึ่งก่อนตัดสินใจซื้อนะครับ

สรุปเกี่ยวกับบทความนี้

• เชื้อราเส้นสายเป็นเชื้อราสายพันธุ์หนึ่งของอาณาจักรเชื้อรา ส่วนใหญ่มักพบเห็นตามผนังกำแพง, เฟอร์นิเจอร์, ที่อับชื้น
• อาหารของเชื้อราคือ สารอินทรีย์ ไนโตรเจน และสภาพอากาศที่อุ่นและชื้น
• เชื้อราขยายอาณาจักรด้วยการสร้างสปอร์เชื้อราและลอยไปตามอากาศเพื่อหาแหล่งขยายพันธ์ที่ใหม่ตลอดเวลา
• เชื้อราชนิดที่เป็นพิษ จะปล่อยสารพิษที่เรียกว่า Mycotoxin ออกมาซึ่งมีผลกระทบด้านสุขภาพสำหรับกลุ่มเสี่ยง
• กลุ่มที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดอาการแพ้เชื้อราคือ เด็กอ่อน, เด็กเล็ก, ผู้สูงอายุ, ผู้ที่มีปัญหาด้านภูมิแพ้และภูมิคุ้มกันผิดปกติ เช่น ผู้กำลังผ่านเคมีบำบัด, ผู้กำลังปลูกถ่ายเนื้อเยื้อและกระดูก, ผู้ป่วยโรคเอดส์
• วิธีรักษาอาการแพ้เชื้อรานี้ที่ดีที่สุดคือการ ตรวจสอบหาแหล่งกำเนิดความชื้นและเชื้อราและรีบกำจัดออกไปโดยเร็วที่สุด
• การดูแลทำความสะอาดทุกครั้งต้องสวมใส่อุปกรณ์ป้องกันเพื่อความปลอดภัยของท่านเอง

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

• เว็บไซด์ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะแพทย์ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย