ความชื้นกับผลงานศิลปะ

ค่าความชื้นสัมพัทธ์ที่เหมาะสม (Relative humidity)

อุณหภูมิความชื้นสัมพัทธ์ ความส่องสว่าง ค่ารังสีอัลตราไวโอเลต และค่าฝุ่นละออง ภายในห้องนิทรรศการจัดงานศิลปะ จิตรกรรมต่างๆ จะเห็นได้ว่าอุณหภูมิ และความชื้นสัมพัทธ์ ที่เปลี่ยนแปลงภายในแต่ละวัน ร่วมไปถึงการเปิดและปิดระบบปรับอากาศ โดยมีค่าความชื้นค่อนข้างสูงในช่วงปิดเครื่องปรับอากาศโดยเฉพาะในฤดูฝน ซึ่งอาจเป็นสาเหตุทำให้เกิดเชื้อราบนวัตถุจัดแสดง ภาพสิ่งพิมพ์ต่างๆ ได้แสงสว่างและปริมาณรังสีอัลตราไวโอเล็ตมีค่าสูง และสูงมากในบางพื้นที่ของห้องนิทรรศการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพื้นที่ที่ได้รับแสงแดดจากบานหน้าต่างขนาดใหญ่และหลังคาโปร่งใส
สภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมดังกล่าวเป็นปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงของผลงานที่นำมาจัดเก็บและแสดง เช่น ทำให้วัตถุภาพผลงานต่างๆ เปลี่ยนรูป ยืดหดตัว โก่งงอแตกร้าว เปลี่ยนสีและกรอบเปราะ หอศิลป์ฯ ห้องจัดแสดง ห้องเก็บงานศิลปะต่างๆ ควรลดความชื้นโดยการจัดหาเครื่องลดความชื้นทั้งแบบตั้งพื้น หรือแบบแขวนฝ้ามาติดตั้งไว้ หรือเพิ่มการระบายอากาศในเวลาที่ไม่เปิดระบบปรับอากาศ และควรคำนึงถึงการออกแบบพื้นที่ในห้องนิทรรศการให้เหมาะสมต่อวัตถุจัดแสดง เพื่อลดความเสี่ยงในการเสื่อมสภาพจากสภาพแวดล้อม

อุณหภูมิและความชื้นสัมพัทธ์(Temperature and Relative Humidity)

อุณหภูมิ (Temperature) คือ การเปรียบเทียบความร้อนหรือเย็น ที่วัดได้โดยเครื่องวัดอุณหภูมิ เครื่องวัดอุณหภูมิมีหลายประเภทและสามารถรายงานผลเป็นหน่วยแตกต่างกัน
เช่นแสดงผลหน่วยเป็น เซลเซียส ( Celsius, ˚C) ฟาเรนไฮท์ (Fahrenheit,˚F) และเควิน (Kelvin, ˚K) ความชื้น (Humidity) คือ ปริมาณไอน้ำที่มีอยู่ในอากาศ ความชื้นของอากาศมีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา จะมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับความดันและอุณหภูมิความชื้นสัมพัทธ์ (Relative Humidity) คือ “อัตราส่วนของปริมาณไอน้ำที่มีอยู่จริงในอากาศ ต่อ ปริมาณไอน้ำที่จะทำให้อากาศอิ่มตัว ณ อุณหภูมิเดียวกัน” หรือ “อัตราส่วนของความดันไอน้ำที่มีอยู่จริง ต่อ ความดันไอน้ำอิ่มตัว” ซึ่งค่าความชื้นสัมพัทธ์แสดงในรูปของร้อยละ % ความชื้นสัมพันธ์จะแสดงหน่วยวัดเป็น RH

ความชื้นทำให้วัตถุจัดแสดงเกิดการเปลี่ยนแปลงหลายลักษณะ เช่น โลหะเกิดสนิม เกิดการกัดกร่อนวัตถุที่เป็นไม้พอง บวมแตก ภาพจิตรกรรมโดยเฉพาะภาพสีน้ำมันจะมีผล
กระทบต่อชั้นสีแตก ล่อน หากพื้นที่ห้องจัดแสดงอยู่ใกล้ทะเลอาจทำให้เกิดเกลือที่มีการกัดกร่อนสูง ความชื้นสัมพัทธ์ที่สูงกว่าร้อยละ 70 เป็นสภาพแวดล้อมที่เชื้อราสามารถเจริญ
ได้ดี วัตถุที่ประกอบด้วยวัสดุชนิดกระดาษ ผ้าใบ เป็นแหล่งที่อาศัยที่ดีของเชื้อรา ตรงกันข้ามหากความชื้นต่ำเกินไปก็สามารถทำลายวัตถุให้เสื่อมสภาพสภาพ วัตถุประเภทไม้และงาช้างจะแห้ง แตก กระดาษกรอบเปราะ หลักการดูแลรักษาวัตถุพิพิธภัณฑ์ ภายในห้องจัดแสดงนิทรรศการควรรักษาอุณหภูมิให้คงที่ระหว่าง 22-24 องศาเซลเซียส และ
ค่าความชื้นสัมพัทธ์ ควรอยู่ในระดับ 50% สำหรับประเทศในเขตร้อน ไม่ควรสูงกว่า 65% ซึ่งเป็นระดับที่เชื้อราสามารถเจริญเติบโตได้ดี และไม่ควรมีระดับต่ำกว่า 35%

• ภาพผลงานเหล่านี้จะแตกหัก และถูกกัดกร่อน หรือเปลี่ยนสี ความผันผวนของความชื้นและอุณหภูมิเป็นตัวกระตุ้นให้งานศิลปะถูกทำลายเร็วยิ่งขึ้น

อุณหภูมิและความชื้นสัมพัทธ์ (Temperature and Relative Humidity) ภายในห้องหรือสถานที่จัดแสดงผลงานศิลปะเป็นสิ่งที่นักสะสมภาพ หรือแม้กระทั่งนักอนุรักษ์เองก็ให้
ความสำคัญและคำนึงถึงเป็นอันดับต้นๆ เนื่องจากเป็นปัจจัยพื้นฐานที่สำคัญที่ส่งผลกระทบต่อวัตถุจัดแสดงโดยตรงสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมจะช่วยยืดอายุ ลดการเกิดความเสียหายต่างๆ ต่อวัตถุจัดแสดง โดยอุณหภูมิและค่าความชื้นสัมพัทธ์ในภูมิภาคที่มีอากาศค่อนข้างร้อนชื้นอย่างประเทศไทยตามที่นักสะสมและนักอนุรักษ์แนะนำ คืออุณหภูมิควรอยู่ที่
22-25°C องศาเซลเซียล ความชื้นสัมพัทธ์ควรอยู่ที่ 55-65%RH (เปอร์เซ็น) หากไม่มีการควบคุมอุณหภูมิและความชื้น จะส่งผลให้วัตถุเกิดการเปลี่ยนแปลงทางด้านโครงสร้าง เพราะเมื่ออุณหภูมิลดต่ำจะส่งผลให้วัตถุหดตัว อุณหภูมิที่ต่ำจนเกินไปสามารถทำให้วัตถุบางชนิด แห้ง กรอบ แตก เสียหายได้ เมื่ออุณหภูมิสูงขึ้นวัตถุจะเริ่มมีการขยายตัว อุณหภูมิ
ที่สูงมากทำให้วัตถุอ่อนตัว ละลายอุณหภูมิและค่าความชื้นสัมพัทธ์ที่ไม่คงที่ทำให้วัตถุเกิดการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา
ผลกระทบเหล่านี้อาจมองเห็นได้ชัด เช่น การบิดเบี้ยวของวัสดุ การแยก แตกแยกของชั้นสี หรืออาจมีขนาดเล็กจิ๋วแต่ค่อยๆ มองเห็นได้ชัดเจนขึ้นเมื่อเวลาผ่านไปงานศิลปะก็ยิ่ง
เก่าขึ้นชิ้นงานทางศิลปะ เริ่มเปราะบางและแตกง่ายเสียหายได้ง่ายขึ้น และความสามารถในการปรับระดับความชื้นภายในโดยไม่เกิดความเสียหายจะทำได้ยากภายในพืพืทธภัณฑ์
มีความจำเป็นที่จะต้องควบคุมสภาพแวดล้อมรอบๆ ของที่แสดงตลอด 24 ชั่วโมง 7 วันต่อสัปดาห์ เนื่องจากอุณหภูมิและความชื้นสัมพัทธ์อาจผันผวนได้บ่อยครั้งและรุนแรงทุกๆ วัน
ทำให้ต้องใช้งานระบบเข้ามาควบคุมและลดความชื้นอย่างสม่ำเสมอซึ่งต้องเป็นระบบที่น่าเชื่อถือและตอบสนองได้ตามต้องการ